دانش آموزان همواره برای انجام فعالیت های تحصیلی خود نیازمند انگیزه هستند. ترسیم یک آینده خوب که دانش آموز خود را در شغل ایده آل خود با جایگاه اجتماعی آرمانی ببیند، تا حدی انگیزه ادامه فعالیت های تحصیلی و آموزشی را افزایش می دهد. اما این به تنهایی کافی نیست. گاهی فرایند های تشویقی و حتی تنبیهی لازم است که محصل ذوق لازم و کافی را برای ادامه مسیر داشته باشد و از هدفی که با توجه یه توانایی های او ترسیم شده دور نشود. به همین دلیل به اثر تشویق بر دانش آموز و فعالیت های آموزشی او می پردازیم.
کلمه تشویق
تشویق در لغت به معنیِ به شوق آوردن، کار کسی را ستودن یا او را دلگرم ساختن است. استفاده از این کلمه جایگاه های مختلفی دارد اما معنای آن به صورت عمومی کاملا مشخص است. در کل انسان موجودی است که به صورت ذاتی علاقه مند است تا تشویق شود و مورد تحسین قرار گیرد. این علاقه در طول کل زندگی با او باقی می ماند. بنابراین دانش آموز ذاتا دوست دارد تا بر اساس کاری که می کند، حتی با اینکه وظیفه او انجام این کار است، پاداش دریافت کند. در نتیجه از فرایند تشویق و پاداش می توان به عنوان یک ابزار مهم در مسیر یادگیری و رسیدن به اهداف استفاده کرد.
شرایط تشویق
تشویق با اینکه یک ساز و کار برای علاقه مند کردن و دلگرم ساختن یک نفر برای انجام یک کار است، اما باید در نحوه انتخاب آن و به کار بردن یا نبردن آن دقت زیادی شود. از این رو باید با توجه به شرایط بهترین نوع ساز و کار تشویق انتخاب شود. در این بخش به ویژگی های تشویق می پردازیم:
- جایگاه تشویق: مهمترین مسئله در تشویق کردن دانش آموز یا کودکان، موقعیتی است که باید در آن مورد ستایش قرار گیرند. گاهی فعالیتی که برای آن یک جایزه تعریف می شود آنقدری ارزشمند نیستند که بخواهد دانش آموز را تشویق به کاری کند.
- هدف تشویق: هدف مورد تشویق قراردادن دانش آموز یکی از دیگر نکاتی است که باید مورد توجه معلمان قرار گیرد. با توجه به اینکه ساز و کار پاداش و جزا به خودی خود باعث شرطی شدن انسان می شود، باید هدف مناسبی برای این منظور انتخاب شود. تناسب بین پاداش و مقصدی که برای دانش آموز ترسیم می شود یکی از حساس ترین فاکتور ها در انتخاب تشویق مناسب است.
- روحیات دانش آموز: نکته بعدی، خلق و خو و روحیات دانش آموزی است که می خواهد مورد ستایش قرار گیرد. صرف ارزشمند بودن و مفید بودن یک جایزه به عنوان تشویق در رسیدن به یک هدف کافی نیست؛ باید سلایق و خواست های دانش آموز هم مورد توجه قرار گیرد
توجه به این نکات باعث تاثیرگذاری بیشتر تشویق بر روی انگیزه و فعالیت دانش آموز در ادامه راه دارد. اگر معلم درس بخواهد یک سیستم پاداش و جزای مناسب را برای فعالیت آموزشی و پژوهشی دانش آموزان تعیین کند، باید ظرافت زیادی را تنظیم شرایط ذکر شده و اهدافی که برای کلاس خود یا دانش آموز به خصوصی دارد به خرج دهد. عدم تناسب بین تشویق دانش آموز و مسیر و هدفی که برای او تعیین شده نه تنها اثر تشویق بر دانش آموز و افزایش انگیزه برای او را ندارد، که می تواند به مانعی در مسیر رشد او تبدیل شود.
اثر تشویق بر دانش آموز و فعالیت های آموزشی
همانطور که گفته شد، دانش آموزان مخصوصا در دور ابتدایی با توجه به اینکه تا قبل از ورود به مدرسه کمتر با مسائل آموزشی سر و کار دارند، بهتر است برای آنها در ابتدای راه و برای راهنمایی آنها به سمت مسیری که متناسب با استعداد های آنها ترسیم شده، از تشویق و تنبیه استفاده شود. تشویق کردن و جایزه دادن به صورت عمده می تواند سه اثر روی دانش آموز بگذارد:
- یا دانش آموز ترغیب به رسیدن به هدف موردنظر و انجام فعالیت های آموزشی مفید می شود.
- دانش آموز بی تفاوت نسبت به هدف صرفا برای دریافت پاداش فعالیت مورد نظر را انجام می دهد. (شرطی شدن دانش آموز)
- دانش آموز بدون توجه به هدف و پاداش کاری که خودش می خواهد را انجام می دهد.
اگر مورد اول اتفاق بیفتد، بهترین خبر برای معلم و والدین است. زیرا دانش آموز در مسیر درستی قرار گرفته و به اهداف تعیین شده در راستای آموزش خواهد رسید. در عین حال از تلاش ها و سخت کوشی های او به خوبی تجلیل می شود.
در حالت دوم، یعنی جاییکه دانش آموز عملا شرطی شده و بدن دریافت پاداش کاری را انجام نمی دهد و یا هدف او صرفا دریاف پاداش شده، می تواند برای معلم و والدین او این زنگ خطر را به صدا در آورد که ساز و کار پاداشو جزایی که برای او درنظر گرفتند مناسب نیست. در این حالت با تشریح بهتر هدف برای دانش آموز و تغییر در ساختار سیستم تشویقی می توان امیدوار بود که دانش آموز شوق کافی را برای رسیدن به هدف (و نه صرفا دریافت پاداش) را کسب کند.
در مورد سوم اما کمی کار پیچیده می شود، شما باید علاوه بر اصلاح رابطه بین هدف و تشویق، یک سری ساز و کار قهری و تنبهی هم برای دانش آموز درنظر بگیرید. البته که منظور از تنبیه، عبارت رایج تنبیه فیزیکی یا برخورد قهری سفت و سخت نیست. بیشتر فعالیت هایی موردنظر است که دانش آموز را به سوی هدفی که دارد سوق دهد.
جمعبندی
در این مقابه به اثر تشویق بر دانش آموز و فعالیت های آموزشی او پرداختیم. معلمان و خانواده ها باید بتوانند اول روحیات و سلیقه دانش اموز خود را در کنار هدفی که برای او با توجه خواست و استعداد دانش آموز درنظر دارند، بشناسند. سپس یک ساز و کار کامل و ظریف برای سوق دادن دانش آموز به هدف خود با استفاده از تشویق و گاهی تنبیه درنظر بگیرند. البته که باید اقبال دانش آموز به این مسئله هم درنظر گرفته شود. نکته مهم در این برنامه ریزی، هدف قرار نگرفتن خود پاداش به عنوان هدف اصلی است.
لینک کوتاه مقاله : https://marook.ir/mag/?p=27708