در قرن حاضر که تقریبا تمام ابعاد زندگی انسان‌ها متاثر از پیشرفت تکنولوژی و ظهور هوش مصنوعی و شبکه‌های اجتماعی بوده یکی از مهم ترین مسائلی که گریبان گیر خانواده‌ها شده، کنترل، مدیریت و بهینه سازی تعامل کودکان با این فضاها در طول فرآیند تربیتی‌شان است؛ در سال جدید امّا با معرفی پلتفرم هایی مثل ChatGPT نگرانی جدیدی برای خانواده‌ها ایجاد شده که به تاثیر هوش مصنوعی بر تربیت کودکان می‌پردازد.
در این مقاله قرار است به “تربیت هوش مصنوعی” و تاثیر هوش مصنوعی بر تربیت کودکان بپردازیم و کمی درباره این صحبت کنیم که سیستم و مدل تربیتی تحت مدیریت یا تاثیر یافته از هوش مصنوعی، چگونه خواهد بود و نهایتا ببینیم که آیا می‌توان با رویکرد‌هایی تعامل کودکان با این فضا را بهینه کرد؟ ابتدا به سراغ بررسی هوش مصنوعی و تاثیر آن روی زندگی انسان خواهیم رفت و سپس جامعه هدف را به کودکان محدود می‌کنیم و درباره آورده‌های آن برای کودکان نکاتی را ذکر خواهیم کرد.
هوش مصنوعی و زندگی انسان
قبل از آنکه به تاثیر هوش مصنوعی بر تربیت کودکان بپردازیم نیاز است کمی درباره خود هوش مصنوعی صحبت کنیم. اصطلاح هوش مصنوعی (Artificial Intelligence) یک اصطلاح قرن بیست و یکی است. از اواسط قرن بیست که اولین کامپیوتر طراحی و برای حل مشکلات کلان و جزئی بشر در اختیار ارگان‌ها، سازمان‌ها و نهایتا افراد قرار گرفتند، تا حدی زندگی انسان‌ها متاثر از ماشین‌ها شد و نسل آخر ماشین‌ها که از اوایل قرن حاضر وارد زندگی روزمره ما شد، سلطه‌ای عظیم بر تصمیمات، رفتار و عادات ما ایجاد کرده است.
گوشی‌های موبایل، اولین وارث هوش منصوعی
هوش مصنوعی (AI) به طرق مختلف وارد زندگی روزمره ما شده است و بر نحوه زندگی، کار و تعامل ما با دیگران تأثیر می‌گذارد. یکی از قابل مشاهده‌ترین راه‌هایی که هوش مصنوعی بر سبک زندگی ما تأثیر گذاشته است، از طریق گسترش دستگاه‌های هوشمند مانند تلفن‌های هوشمند، سیستم‌های خانه هوشمند گوشی های موبایل است. در واقع مبنای این دستگاه ها این است که رفتار کاربر را به طور بهینه ای شناسایی در راستای ارائه خدمات بهتر و بهینه تر و اصطلاحا کاربر پسند تر به آنها، خود را بهینه سازی کنند؛ که البته ویژگی بالقوه مفیدی است. اما آورده بالفعل آن ها که مبتنی بر نحوه استفاده انسان از آن است، می تواند آسیب زا باشد.
به عنوان مثال، دستیارهای صوتی مبتنی بر هوش مصنوعی مانند سیری، الکسا (دستیار آمازون) و دستیار گوگل در سال‌های اخیر به طور فزاینده‌ای محبوب شده‌اند و به کاربران اجازه می‌دهند با استفاده از زبان طبیعی با دستگاه‌های خود تعامل داشته باشند. این دستیارهای مجازی می توانند وظایف مختلفی مانند تنظیم یادآوری، پاسخ به سؤالات و حتی کنترل دستگاه‌های هوشمند خانه را انجام دهند. توانایی کنترل محیط با استفاده از دستورات صوتی، نحوه تعامل ما با خانه و کارهای روزمره را تغییر داده است.
بازار کار، دستخوش ظهور هوش مصنوعی
هوش مصنوعی همچنین تأثیر قابل توجهی بر بازار کار و نحوه کار ما داشته است. اتوماسیون و رباتیک با استفاده از هوش مصنوعی جایگزین بسیاری از کارهای دستی و تکراری شده با حضور هوش‌های جدید، جایگزین بسیازی دیگر از کارها نیز خواهد شد که همین امر منجر به افزایش کارایی و بهره‌وری در صنایع مختلف شده است. با این حال، این اتفاق به نگرانی‌هایی در مورد جابجایی شغلی و نیاز کارگران به کسب مهارت‌های جدید برای مرتبط ماندن در نیروی کار منجر شده است.
همانطور که گفته شد، هوش مصنوعی به طور فزاینده‌ای در زندگی روزمره ما حضوری فراگیر دارد، و به همین دلیل، به موضوع مهمی در مورد رشد و تکامل کودکان تبدیل شده است. AI (اِی آی) هوش مصنوعی این پتانسیل را دارد که جنبه‌های مختلف زندگی ما را متحول کند، اما همچنین تهدیدهای بالقوه‌ای برای رشد سالم کودکان است. یعنی در واقع تحولات آن که بالقوه برای انسان‌ها در معنای عام آسیب‌زا نبود، برای کودکان اتفاقا به شدت می تواند آسیب‌زا باشد. برای اینکه بتوانیم به تربیت هوش مصنوعی بپردازیم، نیاز است ابتدا کمی درباره محیط رشد کودکان صحبت کنیم.
اثرات مخرب هوش مصنوعی بر کودکان
در مورد اثرات مختلف هوش مصنوعی مخصوصا Chatgpt می‌توان موارد زیادی را نام برد امّا در این بخش سه کاربرد مخرب استفاده از Chatgpt را ذکر می‌کنیم:
1- استفاده نادرست از Chatgpt
هر ابزاری با هدفی ساخته شده و هوش مصنوعی Chatgpt نیز با هدف پاسخ به مستقیم و سریع به پرسش مخاطب طراحی شده است. استفاده از هر وسیله‌ای می‌تواند به روش‌های درست و اشتباه انجام شود در این مورد نیز استفاده به روش اشتباه می‌تواند برای کودکان مخرب باشد. مثلا فرض کنید کودکی برای پاسخ به تمارین، تکالیف و حتی امتحانات برخط(آنلاین) پاسخ سریع و شامل را از Chatgpt دریافت کند.
2- محتوای کنترل نشده و هدفمند
با وجود اینکه شرکت طراح Chatgpt توضیحاتی در مورد محدود کردن اطلاعات حساس و مضامین نامناسب بزرگسالان داده با این حال کودکان ممکن است در معرض این اطلاعات نامناسب قرار بگیرند و از طرفی عدم وجود فیلتر یا محدودکننده فرهنگی و زبانی برای این هوش مصنوعی، ممکن است اطلاعات خارج از اصول تربیت و متناسب با تربیت غربی به کودکان منتقل کند.
3- اطلاعات اشتباه و پاسخ غلط
هوش مصنوعی و بویژه Chatgpt که مبتنی بر اطلاعات منتشر شده در بستر فضای مجازی و کتاب‌های موجود در آن است، می‌تواند پاسخ‌هایی اشتباه و حتی یک سویه به پرسش مخاطب بویژه کودکان ارائه دهد. وابستگی هوش مصنوعی به منابع آن و وجود اشتباه در منابع می‌تواند این اطلاعات غلط را تبدیل به امری کاملا درست و منتشر شده از این هوش مصنوعی قلمداد کند.
محیط رشد ایده آل برای کودکان
دومین مقدمه برای بررسی تاثیر هوش مصنوعی بر تربیت کودکان، ترسیم محیط رشد ایده آل برای رشد کودک است. به طور کلی محیط رشد کودک باید ویژگی های ایده آلی داشته باشد که هم فرآیند رشد و بزرگ شدن وی را با مشکل مواجه نکند و هم کمک کند از نظر جسمی، ذهنی، عاطفی و روانی، کودک بتواند استعداد های خود را پروش داده و بروز دهد.
از مهم ترین این ویژگی ها این چند مورد را می توان نام برد:
- پرورش مبتنی بر حمایت: یک محیط پرورشی حمایت عاطفی و جسمی را فراهم می کند تا به کودکان کمک کند احساس دوست داشتن، ارزشمندی و امنیت کنند.
- ایمن: کودکان به محیطی امن و بدون آسیب فیزیکی، آزار عاطفی یا بی توجهی نیاز دارند.
- محرک و پویا: یک محیط محرک فرصت هایی را برای کودکان فراهم می کند تا از طریق بازی، کاوش و تعامل اجتماعی مهارت های جدید را بیاموزند و توسعه دهند.
- با ثبات و مشخص: کودکان در محیط‌هایی با روال‌ها و مرزهای ثابت رشد می‌کنند که حس قابل پیش‌بینی و ثبات را ایجاد می‌کند.
- مبتنی بر ارتباط اجتماعی: کودکان برای ایجاد روابط سالم و احساس اجتماعی به ارتباطات اجتماعی با همسالان، اعضای خانواده و سایر بزرگسالان دلسوز نیاز دارند.
- محترمانه: یک محیط محترمانه برای نظرات، احساسات و تجربیات کودکان ارزش قائل است و آنها را تشویق می کند تا خودشان را ابراز کنند و انتخاب کنند.
- سالم از نظر فیزیکی: کودکان برای حمایت از سلامت جسمانی و رشد خود نیاز به دسترسی به غذای مغذی، فعالیت بدنی منظم و مراقبت های پزشکی دارند.
- خلاق و نوآور: یک محیط خلاق کودکان را تشویق می کند تا تخیلات خود را کشف کنند و خود را از طریق هنر، موسیقی و سایر اشکال بیان خلاق بیان کنند.
- تناسب با سن و منعطف: محیطی متناسب با سن، نیازها و توانایی های رشدی کودکان را در مراحل مختلف رشد در نظر می گیرد و فعالیت ها و تجربیات مناسبی را ارائه می دهد.
- چالش پذیر و کنترل شده: محیط متناسب برای رشد کودک در عین حال که باید امن باشد، بهتر است که چالش هایی کنترل شده هم در بر داشته باشد که کودک در یک سیستم شبیه سازی شده متناسب با سنی که دارد با واقعیت آشنا شود.
هوش مصنوعی و کودکان- شروعی بر تربیت هوش مصنوعی
اکنون وقت آن رسیده که تلاقی بین هوش مصنوعی و سیستم تربیتی کودکان را بررسی کنیم. این قسمت قرار است مستقیما به تاثیر هوش مصنوعی بر تربیت کودکان بپردازید. لازم به ذکر است که ما قرار نیست درباره این صحبت کنیم که هوش مصنوعی در زندگی و تربیت کودکان تاثیرات مثبت یا منفی دارد، بلکه تنها قرار است متوجه این امر شویم که هوش مصنوعی روی زندگی کودکان و تریبت آن ها تاثیرگذار است.
رشد اجتماعی و عاطفی در تربیت هوش مصنوعی
شاید بتوان امروز و در نسل های جدید، منظور دهه 80 و 90 شمسی، خلا‌های موجود در روابط اجتماعی و عاطفی کودکان و نوجوانان را ملموس‌تر درک کرد. این خود نمونه واضحی از تاثیر هوش مصنوعی بر تربیت کودکان است. خلا هایی که مشخصا و کاملا متاثر از تربیت خانواده نبوده و در واقع بدلیل وجود فضای تربیتی جدید در کنار فضای تربیتی خانواده می‌باشد. امروزه کمتر پیش می‌آید کودکی به ده سالگی برسد و تقاضای داشتن گوشی یا تبلت هوشمند را نداشته باشد. ریشه تغییرات در هوش اجتماعی کودکان هم همین است.
بیشتر بخوانید: هوش برون فردی: هنر ارتباط با دیگران
کودکان برای توسعه همدلی، خودآگاهی و سایر مهارت‌های مهم به تعامل اجتماعی و ارتباط عاطفی با دیگران نیاز دارند. اگر هوش مصنوعی در زندگی کودکان بیش از حد رایج شود، به طور بالقوه می‌تواند جایگزین تعامل انسانی شود و مانع بزرگ رشد آنها در این زمینه‌ها باشد.
به عنوان مثال، کودکان لازم است که قسمتی از زندگی روزمره شان را به صحبت کردن، بازی کردن، نقش پذیرفتن در بازی و حتی دعواهای لفظی با هم سن و سالان خود بپردازند، ولی زمانی را که باید این کارها را انجام دهند به چت کردن، ویدئو دیدن و بازی کردن با گوشی‌های خودشان یا پدر مادر ها می گذرانند.
خلاقیت، عنصری در حال حذف شدن
شاید بتوان بهترین دوران برای رشد خلاقیت در انسان را دوران کودکی دانست. در عین حال تربیت هوش مصنوعی در ادبیات مشخصی ایجاب می کند که برای صرفه جویی در زمان و هزینه، باید از طراحی و خلق بله سمت منتاژ و بازگردانی رفت. سخن این نیست که این فلسفه از پایه مشکل دارد، بلکه سخن این است که برای کودکی که باید خلاق باشد، تجویز نسخه ای که در آن خلاقیت وجود ندارد، عملا حذف یکی از مهم ترین قابلیت های اوست. شاید مخرب ترین تاثیر هوش مصنوعی بر تربیت کودکان، همین حذف خلاقیت باشد.
این سیستم ها طوری طراحی می شوند که بسیار کارآمد و برای یک هدف خاص بهینه باشند، که بسیار مستعد این هستند که فضای زیادی برای خلاقیت یا اکتشاف باقی نگذارند.
فضای متعصبانه یا آزادی فکری
در ظاهر سیستم هوش مصنوعی مبتنی بر این است که آزادی فکری در آن یک قاعده باشد، اما در عمل آنچه اتفاق می افتد اینطور نیست و این شاید ناخودآگاه ترین تاثیر هوش مصنوعی بر تربیت کودکان باشد. الگوریتم‌های هوش مصنوعی بر روی مجموعه‌های داده بزرگ آموزش داده می‌شوند و اگر این مجموعه داده‌ها دارای تعصب یا کلیشه باشند، سیستم هوش مصنوعی آن سوگیری‌ها را یاد می‌گیرد و تکرار می‌کند.
این به طور بالقوه می تواند منجر به اثرات منفی بر رشد و توسعه کودکان، به ویژه برای کسانی که از جوامع حاشیه نشین هستند، شود. به عنوان مثال، یک سیستم هوش مصنوعی که برای ارزیابی مقالات دانش‌آموزی استفاده می‌شود و بر روی مجموعه داده‌ای که حاوی سوگیری‌هایی علیه گروه‌های خاص است آموزش داده شده است، ممکن است به‌طور ناعادلانه آن دانش‌آموزان را جریمه کند.
بیشتر بخوانید: مقاله جامع لزوم بازی برای کودکان | چرا بازی؟
حریم خصوصی و امنیت
به طور کلی این پتانسیل وجود دارد که هوش مصنوعی بر حریم خصوصی و امنیت کودکان تأثیر منفی بگذارد. این را می توان اجتماعی ترین تاثیر هوش مصنوعی بر تربیت کودکان دانست. سیستم‌های هوش مصنوعی معمولاً حجم زیادی از داده‌ها را در مورد کاربران جمع‌آوری می‌کنند و اگر این داده‌ها به دست افراد نادرستی بیفتند، می‌توانند به طرق مختلف برای آسیب رساندن به کودکان مورد استفاده قرار گیرند. مخصوصا اینکه زمانیکه کودکان بدون مرز در گوشی هایشان رها می شوند، طبیعی است که می توانند به داده های بیشماری مدیریت نشده، بدون محدودیت، دسترسی داشته باشند.
بهینه سازی تربیت هوش مصنوعی
در عین حال که هوش مصنوعی می تواند بسیار مفید و ابزار قدرتمندی در خدمت رشد کودکان و انسان ها باشد، نیاز است که بتوانیم با مدیریت درست آن در عین اینکه استفاده از آن را برای خودمان و کودکانمان بهینه می کنیم، آورده های آن را به سمت آورده های مثبت ببریم.
ارتقای رشد اجتماعی
برای ارتقای رشد اجتماعی و عاطفی سالم، والدین و مربیان باید قرار گرفتن کودکان در معرض هوش مصنوعی را محدود کنند و تعامل و اجتماعی شدن انسانی را تشویق کنند. این کار را می‌توان با تعیین مرز هایی منطقی برای زمان کار کردن آن ها و تشویق کودکان به شرکت در فعالیت‌هایی که شامل تعامل رو در رو و حضوری است، مانند باشگاه ورزشی، کلاس زبان، کلاس های هنری، مهد کودک و مدرسه و … .
خلاقیت زایی بجای خلاقیت زدایی
برای پرورش خلاقیت و شکوفا کردن استعداد های کودکان، والدین و مربیان باید تجربیات مختلفی را در اختیار کودکان قرار دهند و آنها را تشویق به انجام بازی هایی کنند که کمتر مجازی باشد و در عین حال قوه تخیل آن ها را درگیر کند. آنها همچنین باید به دنبال ابزارها و نرم افزارهای مبتنی بر هوش مصنوعی باشند که برای ارتقای خلاقیت و اکتشاف طراحی شده اند، نه محدود کردن آن.
تعصب زدایی
برای جلوگیری از تداوم تعصبات و کلیشه‌ها، توسعه‌دهندگان هوش مصنوعی باید هنگام آموزش الگوریتم‌های خود از مجموعه داده‌های متنوع و معرف استفاده کنند. آنها همچنین باید به طور منظم سیستم های خود را از نظر سوگیری های شناختی یا عقیدتی ارزیابی کنند و در صورت شناسایی، اقداماتی را برای کاهش آن انجام دهند.
البته در حالت کلی البته این مشکل هوش مصنوعی قابل حل نیست، چرا که در پس تمام فعالیت های این شبکه جهان گستر، اقتصاد و سود حداکثری جمعیت حداقلی پنهان شده و این یعنی سیاست گذاران هوشی مصنوعی همیشه در خدمت سرمایه داران خواهند بود.
بیشتر بخوانید: تاثیر نقاشی بر رشد کودک
ایجاد حریم خصوصی
در نهایت، برای محافظت از حریم خصوصی و امنیت کودکان، والدین و مربیان باید سیاست‌های حفظ حریم خصوصی محصولات یا خدمات مبتنی بر هوش مصنوعی را که به فرزندانشان اجازه استفاده از آنها را می‌دهند، به دقت بررسی کنند. آنها همچنین باید کودکان را در مورد اهمیت حفاظت از اطلاعات شخصی و حریم خصوصی آنلاین آموزش دهند.
تربیت هوش مصنوعی، میراث قرن 21
این امر بدیهی و واضح است که شبکه هوش مصنوعی، شبکه وب و فضاهای این چنینی در بطن و بستر سبک زندگی تمام انسان ها وارد شده و آن ها را دستخوش تغییرات کم و زیادی خواهند کرد. پس تاثیر هوش مصنوعی بر تربیت کودکان و تمام انسان ها، اجتناب ناپذیر است.
از این رو تلاش برای کنترل مقدار تاثیر آن بر زندگی خودمان، کودکانمان و نسل های آینده، تنها کاری است که می توانیم از پس آن بر بیاییم. گام اول برای این کار این است که کمی نقاطی تلاقی تربیت هوش مصنوعی با تربیت انسانی را بشناسیم و با بررسی نقاط منفی و مثبت این فصل مشترک ها تلاش کنیم یک سیستم تربیتی بهینه برای خود و کودکانمان طراحی کنیم.
لینک کوتاه مقاله : https://marook.ir/mag/?p=28018